Η παιδεία και η τιμή της

Μέσα σε όλα τα άλλα, τα τελευταία χρόνια γίνεται και πολύς λόγος περί της παιδείας. Φυσικά το συγκεκριμένο θέμα, παίζοντας ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην όλη κοινωνική πολιτική πολιτισμική κτλ. εξέλιξη θα ήταν μάλλον περίεργο να μην αποτελεί θέμα συζήτησης. Αλλά σαφώς το σημαντικότερο θέμα που θα μπορούσε να βρει κάποιος για την παιδεία είναι το οικονομικό. Άλλωστε πότε το οικονομικό δεν ήταν το σημαντικότερο θέμα για το οτιδήποτε συμβαίνει; Εξάλλου, ακόμα κι αν δεν ήταν έτσι, όλα τα άλλα προβλήματα του τομέα αυτού έχουν λυθεί εδώ και χρόνια. Και αν σκεφτόμαστε για χρηματοδοτήσεις και σκέψεις για χορηγίες προς την παιδεία, τότε η άγνοιά μας για την σημερινή κοινωνία μάλλον έχει φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη ή απλά πήραμε συνειδητά την ηρωική απόφαση να κόψουμε τα νήματα που μας συνδέουν με την πραγματικότητα. Κακώς. Διότι το μείζον θέμα που απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού κόσμου ανά την υφήλιο είναι το κόστος της παιδείας.

Καταπληκτικά ως εδώ. Πού οφείλεται μια τέτοια συζήτηση για αυτό το νευραλγικής σημασίας θέμα; Μα πού αλλού αν όχι στην σκλήρυνση των μεθόδων του καπιταλισμού και στην εισαγωγή στην πολιτική αυτής της μόδας που κατάφερε με τρία μόνο γράμματα (νεο-) να ταυτίσει τον φιλελευθερισμό με τον άκρατο συντηρητισμό. Η αγαπητή λοιπόν νεοφιλελεύθερη (λέω ολόκληρο τον όρο για όσους δεν κατάλαβαν το εξαιρετικά χιουμοριστικό λογοπαίγνιο προηγουμένως) πολιτική, με δισεκατομμύρια οπαδούς στον κόσμο, ή τουλάχιστον δισεκατομμύρια ψηφοφόρους, έχει κάνει δυναμικά την εμφάνισή της και έχει καταπιαστεί να «βελτιώσει» και, γιατί όχι, να «τελειοποιήσει» ό,τι δεν κατάφερε να φέρει εις πέρας το προηγούμενο σύστημα, όπως και να λεγόταν αυτό. Καταφέρνοντας να ενώσει την αριστερά με την δεξιά κατόρθωσε να βρει την χρυσή τομή και να φέρει την παγκόσμια κομματική ειρήνη, σε επίπεδο επιχειρημάτων και πολιτικής τουλάχιστον, διότι η ψήφος είναι γλυκιά και όλο και κάποια διαφορά θα βρούμε.

Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό μπορούμε να εντάξουμε και το θέμα της δωρεάν ή μη δωρεάν παιδείας. Πρέπει η παιδεία να αποτελεί κοινωνικό αγαθό και να παρέχεται δωρεάν ή να το αναβαθμίσουμε σε κοινωνικό προνόμιο, να χουμε και «αυτοχρηματοδότηση» (όρος που ουσιαστικά υπονοεί την απευθείας χρηματοδότηση από τα κάτω) και το κεφάλι μας ήσυχο; Η απάντηση μα φυσικά, γιατί όχι, βεβαίως, μάλιστα, οπωσδήποτε φαντάζει τουλάχιστον δελεαστική για κάθε ώριμο μικροαστικό εγκέφαλο, ο οποίος έχει ανάγει την ιδιωτικοποίηση ή τον «σφετερισμό» οικονομικών μεθόδων των ιδιωτών από το κράτος (εμείς που πληρώνουμε βλάκες είμαστε, η υπεραξία δεν είναι για εμάς;) σε ακραιφνή του πόθο για οτιδήποτε συμβαίνει και τυχαίνει να ακουστεί στις ειδήσεις των 8, εκτός βέβαια από την δική του προσωπική εργασία (εκεί είναι καλύτερη η σιγουριά).

Και παρόλο που κάπου εδώ φαντάζει ότι το άρθρο αυτό θα έπρεπε να φτάσει στο τέλος του έχοντας βρει την ιδανική λύση, θα τολμήσω, με ντροπή και όνειδος είναι η αλήθεια, να εκφέρω και μια διαφορετική άποψη, κάποιων άλλων ανώριμων αμόρφωτων, που θέλουν εγωιστικά να γίνεται πάντα το δικό τους βάζοντας στην άκρη τα συμφέροντα των πολλών. Παρότι καταδικάζω αυτές τις απαίσιες πλευρές του χαρακτήρα αυτών των ανθρώπων θα προσπαθήσω να εντοπίσω και να εξάγω από μέσα μου κάθε έννοια κοινωνικής δικαιοσύνης και να δώσω τον λόγο και σε αυτούς, έτσι, απλά και μόνο για να φανεί και η ποιοτική διαφορά μεταξύ των δύο αντιδιαμετρικά αντίθετων θέσεων.

Αν η κυρίαρχη ιδεολογία είναι η ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης, τότε μάλλον αυτή η τελευταία έχει αρχίσει να χει μια κάπως μπερδεμένη ή έστω ξεχασιάρα ιδεολογία. Η «πιπίλα» του Καρτέσιου, το περίφημο «dubito ergo cogito, cogito ergo sum» (=αμφισβητώ άρα σκέφτομαι, σκέφτομαι άρα υπάρχω, για τους περίεργους μη λάτρεις των ξένων νεκρών γλωσσών) φαίνεται να έχει εναποτεθεί κάπου στην λήθη των προηγούμενων αιώνων και οι κάποτε σφοδροί αστοί υπερασπιστές της να έχουν κάνει μια εκπληκτική υπέρβαση προς το παρελθόν. Το ότι όμως ξεχάστηκε δε σημαίνει ότι ξαφνικά θα πρέπει να αγνοήσουμε τις αντιφάσεις μεταξύ αυτής της φράσης και της πρακτικής που ακολουθείται σήμερα στο έργο της παιδείας. Γιατί αν κάποιος αμφισβητεί ότι η σκέψη είναι κατά κύριο λόγο προϊόν της παιδείας (ναι έχουμε και μεγάλη κοιλότητα εγκεφάλου, αλλά οι ανθρωπίδες μπορούν να μας απασχολήσουν σε άλλο κείμενο), τότε μια λεξούλα που κάποιοι λένε «επιστήμη» θα πρέπει να μην την είχε σημειώσει στο πίσω μέρος του βιβλίου όταν ήταν μικρός ή να ήταν άρρωστος όταν έγινε αυτό το μάθημα. Και φυσικά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και πλήθος άλλων εκφράσεων (είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε ό,τι θέλουμε, η ελευθερία μας σταματάει εκεί που ξεκινάει η ελευθερία των άλλων κτλ κτλ κτλ.) και να εντοπίσουμε τις ίδιες αντιφάσεις.

Πώς θα σκεφτώ, θα θέλω, θα γνωρίζω πού είναι αυτά τα όρια της ελευθερίας του άλλου, αν τέλος πάντων κι εγώ ως παιδί, δεν έχω μάθει να χρησιμοποιώ αυτό το καημένο το μυαλό; Και πώς θα μάθω να το χρησιμοποιώ αν δεν έχω λάβει εφόδια από την εκπαίδευση; Και πώς θα την λάβω αν πρέπει να την πληρώσω και δεν έχω τα μέσα; Πώς υπάρχει παιδεία για όλους και μάλιστα δωρεάν, όταν ολοένα και παρεισφρέουν στο εκπαιδευτικό σύστημα οικονομικά συμφέροντα, πώς μπορούμε να μιλάμε για ίσες κοινωνικές ευκαιρίες, ισότητα, ισοτιμία, ισονομία, όταν ξαφνικά γυρνάμε σε αναχρονιστικές μεθόδους διάκρισης (κι άλλο; Πόσο;) του πληθυσμού; Πώς είναι δυνατό το χρήμα, σε μια κοινωνία με τόσο ανεπτυγμένα μέσα παραγωγής, σε μια κοινωνία αφθονίας, να παίζει καθοριστικό ρόλο όχι μόνο στην κεφαλαιοκρατική παραγωγή, όχι μόνο στα είδη πολυτελείας, όχι μόνο σε κερδοσκοπικούς σκοπούς ή σε φορείς νόμιμου τζόγου και κλοπής (όχι δεν εννοώ το καζίνο, αν έχετε ακούσει κάτι για διεθνές χρηματιστήριο βέβαια, είμαστε σε καλύτερο δρόμο), αλλά και σε στοιχειώδεις ανάγκες των πολιτών; Μήπως θα πρέπει να βγάζουμε και τα τρόφιμα σε δημοπρασίες;

Αν η απάντησή σας σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι «έτσι» ή κάτι αντίστοιχο (με εξαίρεση την τελευταία που μπορεί να είναι «ναι»), τότε ξαναγυρίστε πίσω και υιοθετήστε την πρώτη άποψη. Καθώς θα γυρνάτε βέβαια, γυρίστε το κεφάλι σας δεξιά και αριστερά, σκεφτείτε την κατάσταση που επικρατεί γύρω σας και ίσως σας έρθουν και εσάς κάποια επιχειρήματα γιατί η παιδεία πρέπει να παρέχεται δωρεάν. Και για να καταθέσω και μια προσωπική άποψη, θεωρώ ότι το ερώτημα και μόνο, το γεγονός ότι κάτι τέτοιο τίθεται ως θέμα καθαυτό, είναι μια προσβολή για τον πολιτισμό, ένα ξεκάθαρο δείγμα της κοινωνικής παρακμής που μαστίζει την εποχή μας. Τα συμπεράσματα δικά σας.