Αγαπημένοι μου φίλοι

Μπορώ ήδη να νιώσω την αγωνία σας βλέποντας άλλο ένα κείμενό μου αναρτημένο εδώ. Παρόμοια είναι και η δική μου αγωνία όμως ξεκινώντας το γράψιμο, το οποίο ομολογώ ότι πολλές φορές με οδηγεί και εμένα τον ίδιο σε δύσβατα μονοπάτια σκέψης. Δεν εννοώ βέβαια ότι και εσείς οδηγείστε σε δύσβατα μονοπάτια σκέψης, αλλά τέλος πάντων καταλαβαίνετε τι θέλω να πω, ας μην το πιέζουμε τζάμπα.

Αλλάζω παράγραφο χωρίς λόγο, απλά για να σας δώσω τον απαραίτητο χρόνο να συνειδητοποιήσετε την βαρύτητα της παραπάνω δήλωσης και να προλάβετε να σκουπίσετε τα δάκρυα της συγκίνησης που αναμφισβήτητα κύλησαν για λίγα δευτερόλεπτα από τα μάτια σας, εμποδίζοντάς σας να απολαύσετε τη συνέχεια.

Επίσης ναι, είμαι φλύαρος και κάθε φορά κάνω 10 ώρες να μπω «στο ψητό», επειδή αναλώνομαι σε κάθε είδους ανούσια φληναφήματα και καλά «για πλάκα». Χα χα χα, αστείος. Τέλος πάντων, ας με δεχτούμε όπως είμαι και ας συνεχίσουμε πλέον δυναμικά στο θέμα μας, εκτός κι αν με σιχαθήκατε τελείως, εμένα και τις χαζομάρες μου, και αποφασίσατε να φύγετε, πράγμα που βέβαια αν το κάνετε δε θα διαβάζετε αυτή τη γραμμή και άρα δε θα μου έχετε δώσει την ευκαιρία μιας έστω έμμεσης απολογίας… αλλά γιατί τα λέω σε σας, αφού εσείς μείνατε (οκ σταματάω).

Σήμερα λοιπόν αποφάσισα, μόνος και χωρίς καμία απολύτως βοήθεια, να γράψω. Και θα πω κάτι που με απασχολεί καιρό, (δεν ξέρω για ποιον λόγο, ποιος ξέρει τι θα έχω δει ο καημένος) και το οποίο είναι η διαμόρφωση κάποιων συμπεριφορών ανθρώπων (γενικά) απέναντι σε άλλους συνανθρώπους τους. Η αλήθεια είναι ότι το συγκεκριμένο ζήτημα μου φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, καθώς καλύπτει μια πολύ νευραλγική θεματική, αλλά κυρίως επειδή, ναι κυρίες και κύριοι, έχω την εντύπωση ότι οι σημερινές ανθρώπινες σχέσεις δεν πάσχουν απλά από τρομακτικές αντιφάσεις αλλά είναι και εκνευριστικά υποκριτικές.

Όλοι μας φυσικά έχουμε ακούσει βαρύγδουπες φράσεις όπως «οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους εγωιστές- κακοί- παρτάκηδες- αναίσθητοι κτλ» ή «είναι στη φύση του ανθρώπου να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και κανέναν άλλον, γιατί έτσι είμαστε εμείς οι άνθρωποι από τη φύση μας και αυτό δεν αλλάζει για αυτό πάντα θα εκμεταλλευόμαστε τον συνάνθρωπό μας μπλα μπλα μπλα…». Κάθε φορά κοιτάω με θαυμασμό τον ομιλητή που έχει την μαγική ικανότητα να ξεστομίζει τέτοιες εκπληκτικές αλήθειες από το στόμα του και πραγματικά αναρωτιέμαι πώς θα μπορούσα κι εγώ, όχι μόνο να χω μελετήσει ενδελεχώς όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες μέχρι σήμερα, όχι μόνο να κατέχω σε τέτοιον υπέρτατο βαθμό τις επιστήμες της ιστορίας, της βιολογίας, της φυσικής (της γεωγραφίας, των μαθηματικών, του θεάτρου κτλ.), αλλά και αν θα μπορέσω κι εγώ να ζήσω τόσα εκατομμύρια χρόνια, ώστε να βιώσω και να μπορέσω να εκφέρω άποψη περί της «φύσης» του ανθρώπου, την οποία φυσικά είμαι πολύ μικρός για να κρίνω μπροστά στην επιστημονική διάνοια η οποία με άνεση και αυτοπεποίθηση προφέρει τα σοφά αυτά λόγια.

Έτσι λοιπόν βλέπουμε να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας αυτή η αντίληψη που θέλει την κοινωνία στην οποία ζούμε να είναι ο απόλυτος καθρέφτης όλων των κοινωνιών οι οποίες έχουν περάσει από αυτόν τον πλανήτη κι ίσως και από άλλους πλανήτες στους οποίους ζουν παρόμοια με εμάς όντα- κατά βάση πράσινα, με μεγάλα μάτια και κεραίες- και σύμφωνα με την οποία ό,τι βιώνουμε εμείς δεν έχει να κάνει με καμιά ιστορική εξέλιξη και τέτοια χαζά αλλά υπήρχε προαιώνια όπως και το κράτος, η αστυνομία, τα μπουζούκια, τα τραπεζομάντηλα κτλ. Είναι προφανές λοιπόν ότι ο Νώε έβγαλε νόμο με τον οποίο απαγόρευε την είσοδο στην κιβωτό στους δεινόσαυρους γιατί δεν τους πήγαινε από τη φύση του, όταν αυτοί δεν τον άκουσαν έστειλε την αστυνομία να τους καταστείλει και μετά για να γιορτάσει τη νίκη του έριξε μερικά τσιφτετέλια μαζί με τους ελέφαντες. Τα τραπεζομάντηλα δεν κολλάνε δυστυχώς στο παράδειγμα, ήτανε στις κούτες.

Επειδή όμως ίσως ήρθε η ώρα να σοβαρευτούμε, ας τονίσουμε ένα πράγμα. Είναι τελείως ανεδαφικό να υποστηρίζουμε ότι μπορούμε με μια ερασιτεχνική ματιά σε αυτό το οποίο αντιλαμβανόμαστε ως κοινωνικό γίγνεσθαι να εξάγουμε γενικά συμπεράσματα- νόμους για την φύση, την ανθρώπινη ή οποιαδήποτε άλλη. Με τον ίδιο τρόπο δεν μπορούμε να εξηγήσουμε το γιατί κλαίγαμε όταν ήμασταν μωρά με βάση μια στενόχωρη στιγμή που περνάμε στα 30 μας. Βεβαίως η παντογνωσία είναι δικαίωμα όλων, αλλά και η αμφισβήτησή της είναι δικαίωμα δικό μου και σκοπεύω κατά το δυνατόν να το ασκήσω εδώ. Το πώς διαμορφώνονται οι ανθρώπινες σχέσεις λοιπόν δεν είναι δυνατόν να εξηγηθεί με κάποιον από την φύση προερχόμενο νόμο, τον οποίο αναγκαστικά ακολουθούμε και έτσι μια ζωή κοιτάμε ο ένας να ξεπεράσουμε τον άλλον, κάνουμε πολέμους κτλ.

Για την ακρίβεια συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Όπως έχει αναφέρει προ καιρού και κάποιος Αριστοτέλης, ο άνθρωπος είναι πολιτικό ζώο. Και επειδή η έννοια του πολιτικού στην αρχαία Ελλάδα δεν ταιριάζει απόλυτα στον τρόπο με τον οποίο η λέξη αυτή νοηματοδοτείται σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι εδώ ο κύριος αυτός έκανε λόγο μεταξύ άλλων για μια φυσική ροπή του ανθρώπου προς την κοινωνικοποίηση, την συνδιαλλαγή και τη συνεργασία με άλλους ανθρώπους. Κανένα μωρό δεν μεγαλώνει μόνο του, κανείς δεν μπορεί να ζήσει μακριά από άλλους ανθρώπους για μεγάλο χρονικό διάστημα (εκτός από σπάνιες περιπτώσεις ψυχικών ασθενειών που και πάλι από άλλους ανθρώπους προκαλούνται) αλλά και η ίδια η παραγωγή των απαραίτητων αγαθών για την ανθρώπινη επιβίωση δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί από μεμονωμένα άτομα, αλλά εξαρτάται από την ομαλή συνεργασία πολλών. Η ανθρώπινη φύση επομένως όχι μόνο δεν ωθεί τους ανθρώπους στον ανταγωνισμό και στην αποξένωση, αλλά αντιθέτως επιβάλλει τη συμβίωση και την δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ τους.

Πώς προκύπτει όμως αυτή η αντίφαση που βιώνουμε σήμερα, αυτός δηλαδή ο τρόπος αντιμετώπισης ανθρώπου από άνθρωπο που αντίκειται κραυγαλέα στον παραπάνω «φυσικό νόμο»; Προφανώς αυτό έχει να κάνει με την κοινωνική πραγματικότητα στην οποία οι σχέσεις αυτές διαμορφώνονται. Σε μια κοινωνία που η αγορά, δηλαδή ένα «αποκύημα της ανθρώπινης φαντασίας» που είχε ως σκοπό να ελέγξει και να βελτιώσει την παραγωγή και την διανομή των προϊόντων, τείνει να δημιουργήσει μια κατάσταση όπου ο ίδιος ο δημιουργός της θα αποτελεί το «αποκύημα της φαντασίας», σε μια τέτοια ακριβώς κοινωνία όπου ο άνθρωπος αλλοτριώνεται, αρνείται τη φύση του και υποτάσσεται στις ανάγκες ενός α-φύσικου φορέα και ως εκ τούτου αγωνίζεται φαινομενικά μόνος του ενάντια στις αντιξοότητες και ενάντια στους υπόλοιπους συνανθρώπους του για το ποιος θα καταφέρει εν τέλει να επιβιώσει, ή έστω να ζήσει με τον καλύτερο τρόπο, σε μια τέτοια κοινωνία που επικρατεί η νοοτροπία του καλύτερου και του χειρότερου, όπου ο καλύτερος είναι απλά χρησιμότερο γρανάζι στην παγκόσμια μηχανή και ο χειρότερος μάλλον αντιδραστικός και άρα προβληματικός, σε μια τέτοια κοινωνία είναι που δημιουργούνται εκείνες οι προϋποθέσεις που οδηγούν εν τέλει τους ανθρώπους στο να φέρονται εγωιστικά, να σκέφτονται να βλάψουν τους υπόλοιπους για να ωφεληθούν αυτοί κτλ.

Είναι άλλωστε απόλυτα λογικό το να συμβαίνει κάτι τέτοιο, καθώς είναι το περιβάλλον στο οποίο ζούμε αυτό που επιδρά τα μέγιστα στην εξέλιξη των προσωπικοτήτων μας. Και επομένως η αναλογία μεταξύ του γενικού τρόπου λειτουργίας της κοινωνίας (ή πιο συγκεκριμένα του τρόπου της παραγωγής) και των απλών μεμονωμένων ανθρώπινων σχέσεων κάθε άλλο παρά αβάσιμη είναι. Ακόμα λοιπόν κι αν η φύση δεν ήθελε τον άνθρωπο να δρα ως συλλογικό ον και πάλι είναι δύσκολο να παραβλέψουμε αυτόν τον κοινωνικό παράγοντα και να προτάσσουμε την δύναμη του φυσικού νόμου του εγωισμού (τον οποίο οι κατά τόπους πανεπιστήμονες του καναπέ μπορούν να αποδείξουν και με τύπο) απλά και μόνο για να δικαιολογήσουμε την αδράνειά μας και τον ωχαδελφισμό μας απέναντι σε μια προοπτική συνολικής βελτίωσης της κοινωνίας.

Κάπως έτσι νομίζω καταρρίπτονται εύκολα και άλλες στομφώδεις δηλώσεις οι οποίες αφορούν τις αλλοτριωμένες ανθρώπινες σχέσεις στο χώρο εργασίας, στην οικογένεια (και εδώ θα παραπέμψω σε προηγούμενο κείμενο, για να κάνω και διαφήμιση), μεταξύ φίλων ακόμα και μεταξύ ζευγών. Ναι αγαπημένε μου φίλε/ φίλη, γιατί όσο και να θες να με πείσεις ότι το να μην εμπιστεύεται κάποιος τους φίλους του ή να ζηλεύει σαν τρελός τους ερωτικούς του συντρόφους είναι «φυσιολογικό» δε θα πέσω στην παγίδα σου. Ακόμα και αν τέτοιου είδους συμπεριφορές δεν έχουν να κάνουν απλά με εξαγόμενα συμπεράσματα τετράγωνης λογικής, αλλά ενέχουν συναισθήματα και έτσι π.χ. μπορώ να μην εμπιστεύομαι γιατί έτσι νιώθω από τη φύση μου ή να ζηλεύω γιατί από τη φύση του ο άνθρωπος είναι κτητικός (υπάρχει κι αυτός ο νόμος, όχι που δε θα υπήρχε- βγάλε το ζωνάρι σου ματσό άντρα- πέτα την παντόφλα σου χειραφετημένη γυναίκα), δε θα μου βγάλεις από το μυαλό ότι και η καχυποψία στις ανθρώπινες σχέσεις και η κτητικότητα αποτελούν κατά βάση κατάλοιπα της αστικής κοινωνίας και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και αν θες να μου αποδείξεις την ισχύ των φυσικών νόμων τους οποίους επικαλείσαι, φρόντισε πρώτα να αφαιρέσεις πάνω από τέτοια φαινόμενα τους εκατομμύρια τόνους κόμπλεξ με τα οποία τα έχει φορτώσει η κοινωνική μας εμπειρία, βελτίωσε κοινώς τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα και άρα και την ανθρώπινη επικοινωνία και μετά μπορείς, εφόσον συνεχίσουν τα «κτητικά σου» ένστικτα και τα δεν- εμπιστεύομαι- τους- ανθρώπους- γιατί- ο παππούς μου- μικρό- με- έδερνε- με- το- ζωνάρι ψυχολογικά προβλήματα, να μας αποδείξεις και τους νόμους της φύσης που ανακάλυψες.

Και για να κλείσω πριν σας κουράσω να τονίσω ότι η ανθρώπινη χειραφέτηση, η οποία μπορεί μόνο μέσα από διαρκή αγώνα να επιτευχθεί, αγώνα που θα συνεισφέρει κι αυτός με τη σειρά του στη διαδικασία αλλαγής των διαμορφούμενων ανθρώπινων σχέσεων, μπορεί να απελευθερώσει τεράστιες δημιουργικές δυνάμεις και να αλλάξει αυτό που σήμερα αναγνωρίζουμε ως σχέσεις μεταξύ ανθρώπων προς το καλύτερο. Κι αυτό γιατί με την παύση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο θα πάψουν να υπάρχουν και όλα τα παράγωγά της ή τα κατάλοιπά της, τα οποία εμποδίζουν την ομαλοποίηση τόσο των ατομικών όσο και των συλλογικών σχέσεων σε ευρύ επίπεδο. Με αυτό φυσικά δεν εννοείται ότι θα περάσουμε (ακόμα και με την ολοκλήρωση της τυχόν χειραφέτησης όπως την αντιλαμβανόμαστε στο σήμερα, μακροπρόθεσμα) σε μια κοινωνία καθολικής αγάπης όλων προς όλους (μη φοβάσαι αγαπητέ καταθλιπτικέ, δε θα γίνεις χαζοχαρούμενος). Σίγουρα όμως η κατανόηση και η αλληλεγγύη θα μπορεί να αναπτυχθεί ακόμα και μεταξύ ατόμων διαφορετικών προσωπικοτήτων, ατόμων που κατά τα άλλα δε θα ανέπτυσσαν ποτέ φιλικούς ή άλλους δεσμούς μεταξύ τους.